Kodeks cywilny przewiduje ogólne oraz szczególne terminy przedawnienia. Po upływie takiego terminu może się okazać, że osoba zobowiązana skutecznie uchyli się od jego spełnienia. Oznacza to, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje nam roszczenie, może nie spełnić naszego żądania, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Można się zrzec zarzutu przedawnienia, ale przed jego upływem, zrzeczenie to będzie nieważne. Należy też pamiętać, że terminy przedawnienia nie mogą być skracane, ani przedłużane przez czynność prawną. Warto zwrócić uwagę, że przedsiębiorca po upływie terminu przedawnienia nie będzie mógł domagać się zaspokojenia przysługującego mu przeciwko konsumentowi.
Ogólne terminy przedawnienia uregulowane zostały w tytule VI Kodeksu cywilnego (od art. 117) i wynoszą 6 lat, a w przypadku roszczeń o świadczenia okresowe (czynsz z najmu, świadczenie rentowe, odsetki) oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Istotnym novum, które pojawiło się po zmianach Kodeksu cywilnego w 2018 r. jest sposób wyznaczania (i obliczania) terminów przedawnienia wynoszących co najmniej 2 lata, gdyż w takim przypadku koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. Oznacza to, że terminy przedawnienia ulegają przedłużeniu do końca roku kalendarzowego.
Podobnie jest w przypadku roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd. Roszczenia te przedawniają się z upływem 6 lat. Natomiast, jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem 3 lat.
Należy też pamiętać o tym, że bieg przedawnienia może ulec zawieszeniu oraz może być przerwany i wtedy biegnie na nowo. Sytuacje, w których następuje taki skutek zostały szczegółowo wymienione w art. 121 i 123 Kodeksu cywilnego. Warto zwrócić uwagę, że od 30 czerwca tego roku wejdą w życie zmiany w Kodeksie cywilnym, które spowodują, że wszczęcie mediacji nie będzie już przerywało biegu przedawnienia. Natomiast bieg przedawnienia nie będzie się rozpoczynał, a rozpoczęty ulegnie zawieszeniu co do roszczeń objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji, a co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego.
Wymienione terminy przedawnienia mają zastosowanie, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Co istotne, tych wyjątków nasz ustawodawca przewidział dość sporo. Szereg roszczeń ma krótsze terminy przedawnienia i są to m.in.:
- roszczenia wynikające z przepisów o cenie sztywnej, maksymalnej, minimalnej lub wynikowej, roszczenie sprzedawcy o dopłatę różnicy ceny, jak również roszczenie kupującego o zwrot tej różnicy przedawniają się z upływem roku od dnia zapłaty (art. 541 K.c.);
- roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch (art. 554 K.c.). Analogicznie przedawniają się roszczenia dostawcy i odbiorcy, jeżeli nie mają zastosowania inne uregulowania (art. 612 K.c.);
- roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady, a jeżeli kupującym jest konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem dwóch lat, a w przypadku wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu (art. 568 K.c.);
- roszczenie sprzedawcy w związku z wadliwością rzeczy sprzedanej przedawnia się z upływem sześciu miesięcy (art. 5762c.);
- wzajemne roszczenia producenta i kontraktującego przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia spełnienia świadczenia przez producenta, a jeżeli świadczenie producenta nie zostało spełnione – od dnia, w którym powinno było być spełnione (art. 624 K.c.);
- roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane (art. 646 K.c.);
- roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 677 K.c.);
- roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 719 K.c.);
- roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany (art. 722 K.c.);
- roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego przedawniają się z upływem lat dwóch, z wyjątkiem roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych (art. 731 K.c.),
- roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom przedawniają się z upływem lat dwóch (art. 751 K.c. pkt 1). Termin ten ma również zastosowanie do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane odrębnymi przepisami (np. usług prawnych, księgowych, reklamowych);
- roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone przedawniają się z upływem lat dwóch (art. 751 K.c. pkt 2);
- roszczenia z umowy przewozu osób przedawniają się z upływem roku od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany – od dnia, kiedy miał być wykonany (art. 778 K.c.);
- roszczenia z umowy przewozu rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia dostarczenia przesyłki, a w razie całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem – od dnia, kiedy przesyłka miała być dostarczona (art. 792 K.c.);
- roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki, przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo (art. 793 K.c.);
- roszczenia z umowy spedycji przedawniają się z upływem roku (art. 803 K.c.)
- roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie, a w każdym razie z upływem roku od dnia, w którym poszkodowany przestał korzystać z usług hotelu lub podobnego zakładu (art. 848 K.c.);
- roszczenia z tytułu umowy składu przedawniają się z upływem roku (art. 8599c.).
Warto o tym pamiętać, szczególnie w przypadku przeciągających się negocjacji, rozmów, wzajemnych ustaleń, ponieważ w przypadku upływu terminu przedawnienia dla danego roszczenia, jego skuteczne dochodzenie może okazać się niemożliwe.
Aleksandra Kupczyk-Zajączkowska
radca prawny, specjalista TCWP
Tekst źródłowy: ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.).