Różnego rodzaju umowy możemy podzielić na umowy skutkowe (rezultatu) i umowy starannego działania. Umowa o dzieło należy do umów rezultatu, przez którą wykonawca zobowiązuje się do osiągnięcia konkretnego efektu np. wykonania mebli, naprawienia samochodu, napisania programu komputerowego, wykonanie aplikacji komputerowej, namalowania obrazu.
W prawie polskim umowa o dzieło unormowana jest w przepisach Kodeksu cywilnego od art. 627 do art. 646* Zgodnie z art. 627 przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Zawarcie umowy o dzieło następuje z chwilą złożenia przez strony zgodnych oświadczeń woli określających przyszłe dzieło oraz wartość wynagrodzenia. Nie jest przy tym wymagana konkretna forma zawarcia takiej umowy. Umowa o dzieło może być zawarta pisemnie, ustnie a nawet w sposób dorozumiany. Jednakże ze względu na jej charakter zalecane jest zawarcie jej na piśmie, w szczególności wtedy, gdy zachodzi potrzeba dokładnego określenia przedmiotu umowy, czy odwołania się np. do dokumentacji technicznej. Istotne znaczenie ma wymóg dostatecznie precyzyjnego określenia dzieła, które przyjmujący zamówienie ma wykonać. Powinien to być rezultat zindywidualizowany, określony według obiektywnie weryfikowalnych cech (kryteriów), odpowiadający skonkretyzowanym potrzebom zamawiającego, będący zarazem wynikiem umiejętności, wiedzy, doświadczenia oraz osobistych właściwości przyjmującego zamówienie.
W pierwszej kolejności należy w umowie określić jej strony – zamawiającego i wykonawcę. W przypadku osób fizycznych warto jest dodać nr PESEL. Jeśli stroną jest przedsiębiorca, to powinien podać nr NIP prowadzonej przez siebie działalności. Brak tych danych może utrudnić dochodzenie ewentualnych roszczeń, np. roszczenia o zapłatę.
Następnie powinien zostać określony przedmiot umowy. Dostateczne oznaczenie dzieła jest ważne ze względu na ocenę odpowiedzialności przyjmującego zamówienie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 k.c.), w tym także odpowiedzialności z tytułu ewentualnych wad dzieła. Określenie cech dzieła może nastąpić przez zastosowanie jednostek metrycznych, norm, użycie kryteriów porównawczych, odwołanie do dokumentacji technicznej, projektów, rysunków, a także zastosowanie metod opisowych. Wykonawca może się również zobowiązać do przeniesienia na zamawiającego autorskich praw majątkowych i innych uprawnień do wykonanego dzieła.
Kolejnym elementem jest określenie ceny. Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie. W praktyce, jeżeli strony nie dojdą do porozumienia, a sprawę będzie rozstrzygał sąd, to zwykle powoływany jest biegły, który oszacuje wysokość wynagrodzenia. W przypadku wynagrodzenia kosztorysowego, określanego na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów, jeżeli w trakcie wykonania umowy zmienią się ceny lub stawki obowiązujące w obliczeniach kosztorysowych, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen lub stawek. Jeżeli strony umówiły się na wynagrodzenie ryczałtowe, wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.
W przypadku umowy o dzieło istotne jest też określenie czasu na jego wykonanie. W praktyce warto założyć pewien margines, w szczególności gdy przewiduje się prace dodatkowe, czy kary umowne za opóźnienie. Zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła, jeżeli wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym. W umowie mogą znaleźć się zapisy dotyczące kar umownych związanych ze zwłoką albo opóźnieniem w wykonaniu dzieła, np. z określoną stawką za każdy dzień opóźnienia. Zamawiający może również od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo wykonawcy, jeżeli ten wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową. Jednakże najpierw zamawiający powinien wezwać go do zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin.
Do odpowiedzialności za wady dzieła stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Odpowiedzialność wykonawcy jest wyłączona, jeżeli wada dzieła powstała z przyczyn tkwiących w materiale dostarczonym przez zamawiającego. Zastosowanie mają również przepisy o gwarancji, jeżeli wykonawca jej udzielił. Strony umowy o dzieło mogą również zawrzeć zapisy dotyczące cech charakterystycznych dzieła niepodlegających reklamacji.
Jeżeli jest to potrzebne do wykonania dzieła, strony umowy powinny ze sobą współdziałać. W przypadku braku współdziałania wykonawca może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin z zagrożeniem, iż po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od umowy. Zamawiający obowiązany jest odebrać dzieło, które wykonawca wydaje mu zgodnie ze swym zobowiązaniem. Jeżeli strony nie umówią się inaczej, to w momencie wydania, wykonawcy należy się wynagrodzenie. Strony mogą też umówić się na wynagrodzenie częściowe, płatne po wykonaniu każdej z ustalonej części zamówienia.
Bardzo ważny jest też przepis dotyczący przedawnienia roszczeń wynikających z umowy o dzieło. Roszczenia te przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.
TCWP przy współpracy
Aleksandry Kupczyk-Zajączkowskiej ( radca prawny – specjalista TCWP)
*Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 z późn. zm.)